30 jul 2014

LOS PROYECTOS FIN DE GRADO EN COOPERACIÓN INTERNACIONAL: ESPECIFICIDADES Y RECOMENDACIONES.


Uno de los pilares de trabajo de Enxeñería Sen Fronteiras es la investigación para el desarrollo, entendida como el estudio, análisis y desarrollo de los conocimientos, actitudes y procedemientos, desde unha dimensión de ciudadanía global, con el objetivo de definir y promover un desarrollo humano sostenible. Dentro de esta área de trabajo, que ESF no aborda en solitario, sino trabajando con entidades cuya función principal es la investigación como departamentos universitarios y profesorado interesado en el tema de la cooperación al desarrollo, una parte muy importante que se impulsan son los proyectos o trabajos fin de carrera.

En el caso de los proyectos de grado, hay una indudable meta académica. Se trata de aplicar de forma integral los conocimientos adquiridos en los estudios, para realizar en un entorno lo más real posible algún tipo de investigación, estudio técnico o proyecto, y además superar los requisitos mínimos de calidad exigibles para obtener un título académico determinado. El hecho de estar vinculado a un proyecto de cooperación implica una carga adicional de “realidad”, de expectativas de que se vaya a usar para algo más que para superar ese último escollo académico. Esa carga adicional de realidad no es algo muy habitual en este tipo de trabajos académicos, al menos en el entorno de las enseñanzas técnicas de las universidades públicas gallegas. De esta manera, un proyecto de grado vinculado a la cooperación debería contribuir y complementar alguna actividad del proyecto al que va ligado, aunque no creo aconsejable que se trate de un elemento clave para la viabilidad del proyecto, sino más bien algún aspecto que pueda dar valor añadido y/o abrir nuevas vías de trabajo en soluciones para el desarrollo.

El objetivo final al que debería contribuir es a generar conocimientos o dar soluciones respecto a problemas de la población más vulnerable, con un enfoque de desarrollo humano sostenible y de capacidades para esta población. Algunas claves para lograr esto son promover un desarrollo endógeno a través de tecnologías que destruyan u obstaculicen el desarrollo social y productivo local, sin crear dependencias tecnológicas insalvables en la zona (si se hace por fases y con un estudio de contexto adecuado, se puede contribuir a una transferencia tecnológica adecuada).
Además, debería cuidarse también las formas de organización del propio proyecto y la estancia (si se diera), promoviendo la participación a todos los niveles y el conocimiento mutuo entre la realidad local y la de la persona estudiante, como parte de una auténtica educación para la ciudadanía global.

En realidad, creo que todos los proyectos de grado se deberían enfocar como he ido esbozando antes, fueran o no vinculados a un proyecto de cooperación (con un enfoque de desarrollo humano sostenible y de tecnología para el desarrollo humano). El hecho de que esté vinculado a un proyecto de cooperación puede hacer que se preste especial atención a elementos sociales, de contexto o multiculturalidad (por tratarse de realidades diferentes a las del entorno habitual de la persona estudiante), pero eso no hace que en esencia vayan a ser diferentes (en calidad del trabajo, pertinencia de la solución propuesta y promoción del derecho humano sostenible). Entre los proyectos de grado no relacionados con cooperación también hay diversos tipos, en algunos casos que inciden más en aspectos puramente técnicos porque el contexto es más conocido, otros donde precisamente por ser conocido (y complejo) se intenta buscar soluciones técnicas más sencillas pero explorando formas complejas de gestionarlos, dado ese contexto complejo (por ejemplo en el caso de algunos proyectos en temas de desarrollo rural). Y algunos de ellos también tienen la carga de realidad adicional si forman parte de un proyecto o estudio “real”.


En la siguiente tabla se pueden ver, sin ánimo de ser exhaustivo, algunos elementos de la relación de las fases principales de los proyectos fin de grado de cooperación al desarrollo con los actores implicados

ELEMENTO
ESTUDIANTES
TUTORES ACADÉMICOS
UNIVERSIDAD
ONG INTERNACIONALES Y LOCALES
Planificación
Concretar disponibilidad, prioridad que se va a dar a la actividad
Importante orientar las actividades e hitos en un cronograma claro y realista. Compararlo con cronograma propio por si hay épocas donde no se va a poder participar (designando a una persona tutora de apoyo dependiendo de la duración del período de incompatibilidad)
El apoyo en la parte logística en base a experiencias anteriores será importante, contando si es posible con la oficina de cooperación que toda universidad debería tener
Importante revisar el cronograma en coordinación con tutores y estudiante.
Apoyo en logística imprescindible, así como formación previa a la persona participante.
Duración
Concretar si se desea realizar estancia y duración. También es importante establecer plazo personal para acabar el proyecto

Flexibilidad en fechas a la hora de justificar posibles ayudas monetarias
Concretar mínimo y máximo posible de estancia, así como el tiempo máximo para tener el producto
Selección
Formación en temas específicos de cooperación al desarrollo, multiculturalidad, etc.
Exigir entre los criterios de selección ciertos conocimientos en cooperación y multiculturalidad. Muy valorable la experiencia en voluntariado para el desarrollo
Exigir entre los criterios de selección ciertos conocimientos en cooperación y multiculturalidad. Muy valorable la experiencia en voluntariado para el desarrollo. Si hay convocatorias de ayudas, importante criterios claros y no cambiantes, así como previsibilidad de ayudas y fechas
Implicación en el proceso de selección, o incluso liderazgo del mismo (proponiendo plazas específicas dentro de los proyectos cada cierto tiempo con una convocatoria propia que se difunda entre distintas universidades).
Financiación
Valorar la capacidad de cofinanciación de estancia. Rastrear posibilidades como programas europeos o locales (incluso municipales o de las diputaciones) que apoyen estos viajes.
A partir de experiencias anteriores compartir con las oficinas de cooperación universitarias posibles fuentes de financiación personales. Tratar de contemplar dentro de las líneas de investigación abiertas en su departamento fondos para viajes que complementen la investigación y sirvan para estos proyectos fin de grado
Programas específicos de financiación para estancias en proyectos vinculados a cooperación (para estudiantes y tutores)
Integrar en los proyectos posibilidades de financiación para estos programas como asistencias técnicas con departamentos universitarios que faciliten estancias, e incluso un programa específico con varias plazas financiadas
Seguimiento y rendición de cuentas
Seguimiento realista del cronograma. Comunicación con tutores y ONG, honesta, sobre limitaciones y avances. Responsabilidad en cumplimiento del cronograma y generación de productos adecuados.
Importante establecer con la persona participante un calendario de comunicaciones durante todo el proceso.
Realización de evaluación, por un lado con la persona participante y por otro con ONG internacional
Es interesante que el tutor tenga comunicación regular sobre hitos del proyecto con la oficina de cooperación o equivalente de la universidad, de cara a posibles comunicaciones. También, en el caso de participar en un programa de la universidad, se establecerá una rendición de cuentas que debería estar basada sobre todo en la comunicación y difusión, generación de materiales para ello (blogs integrados en el web específica de la oficina, por ejemplo, o charlas de devolución/formación de participantes del curso siguiente) y no tanto en informes que luego serán inútiles...
Realización de evaluación, por un lado con la persona participante, con el tutor y también con la ONG local/población (si aplica).

El seguimiento será importante para detectar desajustes del cronograma o cambios que haya que hacer en el trabajo, así como problemas de avance, logística o entorno para la persona participante. En terreno debería haber al menos una persona de la ONG encargada de este tipo de seguimiento.
Sensibilización y retroalimentación en la comunidad académica
Implicación en la sensibilización en temática de desarrollo en todo el proceso (también tras la estancia y en la propia presentación del proyecto académico). Establecer canales concretos de comunicación. Colaborar con el tutor en la comunicación
Facilitar al resto de la comunidad universitaria, empezando por el propio departamento (con líneas específicas sobre el tema), el trabajo en temas de desarrollo dese su propio ámbito de especialización. Apostar por el “open knowledge”. Apoyar los programas universitarios en este tema y participar en las reuniones y eventos de este tipo. Incluir en publicaciones a distintos niveles (desde más científico a más popular) los elementos más interesantes del trabajo realizado.
Contar con una unidad específica de cooperación al desarrollo y programas para promover esta parte educativa tan interesante (dado el fin de desarrollo y también la riqueza pedagógica derivada de esa “carga de realidad”). Establecer canales específicos de comunicación para experiencias vinculadas a proyectos de cooperación (desde canales 2.0 a congresos específicos, o mesas concretas para experiencias en cooperación en sectores concretos)
Apostar por la difusión enfocada a canales específicos de interés (muchas veces las ONG tienen claro la importancia de comunicar todo lo generado, pero no se sabe difundir ni por los canales adecuados, ni con una sistematización adecuada). La coordinación con el resto de actores (incluso estableciendo un plan de comunicación concreto dentro del cronograma) podría ser interesante
Productos generados
Importante definir cómo se desea compartir el producto generado, tipo de licencia, etc. Es preferible, por el enfoque de capacidades, el “open knowledge”
Animar a usar el formato más abierto para facilitar que se continúe la investigación y difusión del trabajo realizado. Ampliar este formato a otras investigaciones aun no vinculadas a la cooperación al desarrollo
Revisar los baremos de méritos internos para favorecer prácticas de “open knowledge” como algo habitual, que en realidad aumenta los ratios de calidad y la creación de redes de investigación (que deslocaliza también el propio hecho investigador).
Dedicar tiempo a revisar las lecciones aprendidas del seguimiento y rendiciones de cuentas, como un producto más para superar posibles problemas (tanto de la solución o investigación concreta, como de logística, organización, etc.). Procurar popularizar el producto y hacer que la comunidad local se empodere.

8 jul 2014

Ceas pre-verán

Aproxímanse días de calor; as vacas póusanse no chan para descansar, os mosquitos comezan a arreciar, os cans saen á rúa coa lingua para fóra e en ESF tamén mudamos a nosa actividade. Os veráns adoitan ser periodos moi inactivos na nosa ben querida asociación, todo o mundo o sabe e por iso se realizaron varias ceas de despedida. Aínda que a de Vigo (na que estivo un servidor) anunciose á toda a asociación, tamén se celebraron outras ceas como a de Santiago (da cal, por motivos descoñecidos pero sospeitosos, non quixeron facilitar fotos).

En canto ao que me dixeron de Santiago, pouco máis podo dicir que parece que a sede está forte, trala celebración este ano do curso TCpDH, que resultou todo un éxito e se realizou satisfactoriamente. Isto non tería sido posible sen novas persoas voluntarias como Dimas, Elena ou Lucía, que nos aportaron novas caras que contribúen a manter a sede máis viva que nunca (xunto cas outras moitas persoas que están na sede de Santiago).

En Vigo, deunos por facer a cea na Casa Colorida, espazo autoxestionado e adicado a practicar un novo estilo de vida, baseado na horizontalidade, na confianza e na invitación á participación no seu proxecto. Isto así soa moi bonito, pero non o cres ata que o ves materializado en cousas concretas. E en que se materializou o venres pasado? Nunha cea con prezo ao redor de dous euros (variable segundo a vontade de cada un, e todo destinado á mantención da casa), na que a nosa cociñeira (Silvia) nos preparou un delicioso ''kiss'' (non sei como se escribe, pero así queda moi ben) de verduras, entre outros manxares, e de postre arroz con leite, tamén delicioso. Nós mesmos lavámonos os pratos (a ver que ía ser isto) e aproveitamos para charlar un pouco coas persoas que viven na propia casa, que nos convidaron a experimentar cun instrumento que se usa no capoeira (foto de embaixo) e tamén nos falaron do horto que coida a casa, tamén convidándonos a participar nel.
Andrea, da sede de Ourense, experimentando cun instrumento

En resumo, toda unha experiencia colorida. Creo que é moi positivo que ESF se manteña preto de proxectos como este, cargados de optimismo, creatividade e novas ideas.

Pero isto non foi todo! O encontro en Vigo tamén permitiunos intercambiar ideas como o aprendido nun reciente obradoiro audiovisual orientado a ONGs para o desenvolvemento, a idea de facermos unha memoria de actividades en vídeo (aínda en proceso de discusión) e, moi especialmente, coñecer por fin a unha das persoas que está dando un novo impulso á sede de Ourense, Andrea Lorenzo. Faltounos o seu compañeiro, Nacho, a quen quedamos pendente de coñecer.

Ata entón, esperamos que se produzan moitas ceas e momentos de encontro na nosa asociación. Chega un momento de descanso, sí, pero non olvidemos que despois hai grandes proxectos como a citada memoria de actividades e, especialmente, a organización da próxima cósmica, reunión de todas as asociaciones de Enxeñería Sen Fronteiras a nivel España, que organizaremos con moita ilusión. Ata entón, a disfrutar das vacacións coa lingua para fóra coma os cans!!


3 jul 2014

Resumo blogueiro: mes de xuño 2014

CONTIDOS

  • Blogue de Vida Asociativa
  • Blogue Honduras
  • Enlaces de interese
  • Publicacións en físico
  • E no próximo mes ...
  • A ESFrase do mes


BLOGUE DE VIDA ASOCIATIVA

    O mes de xuño foi o mes da educación no blogue de vida asociativa. En primeiro lugar, curioseade un resumo dunha actividade pioneira en ESF: contar a que nos dedicamos a nenas e nenos de 3 anos do CEIP Campomaior de Ordes. Dando un salto no tempo educativo, atopamos catro reflexións en formato entrevista sobre a Educación para o Desenvolvemento na Universidade: a primeira do profesor Francisco Xosé Candia Durán da Facultade de Formación do Profesorado da Universidade de Santiago de Compostela, USC (Lugo), unha do anterior reitor da Universidade de Santiago de Compostela, Juan Casares; outra de Pablo Meira, profesor titular de Educación Ambiental; e outra da antiga vicerreitora de Responsabilidade Social e Calidade da USC, Benita Silva. Pasando a outros temas, podes ler tamén un breve análise sobre a imaxe que a empresa Pescanova transmite nasúa web; así como unha análise moi sistemática e didáctica sobre a posibilidade de adherirse a un manifesto da plataforma Nostián Solución que se presentou en xuño no Concello da Coruña, sobre a xestión de resíduos da planta de Nostián (adhesión que acaba de ser aprobada pola Xunta Directiva de ESF).


Volver


BLOGUE HONDURAS

    Durante o mes de xuño podedes ver o avance de actividades (con fotos!) do proxecto de soberanía alimentaria. Por outra banda, o 5 de xuño celebrouse o día do medio ambiente e para conmemoralo, o noso socio local CODDEFFAGOLF publicou o seguinte comunicado en defensa dos recursos naturais e dereitos das personas da zona do Golfo de Fonseca. 



ENLACES DE INTERESE

Auga


Comunicación para o (como) desenvolvemento


Consumo responsable


Cooperación e ONGD


Educación para o desenvolvemento

Iniciativas


Investigación para o desenvolvemento 


Mundo


Políticas e modelos de desenvolvemento


Sensibilización

Soberanía alimentaria e desenvolvemento rural


Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)


Tecnoloxía para o desenvolvemento humano


Voluntariado e Persoas



PUBLICACIÓNS EN FÍSICO

(se che interesan, están no local de A Coruña ou fácilmente accesibles, e as persoas da base social de ESF poden solicitalas para préstamo).

    Aquí podes ver moitas das publicacións que temos disponibles para préstamo á base social xa catalogadas, e se che interesan estes temas tamén podes consultar o catálogo da biblioteca da Coordinadora Galega de ONGD, con moitos fondos que ceden para préstamo.

Este mes:



E NO PRÓXIMO MES ...



    Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD, ou segue as nosas redes sociais FacebookTwitter.




A ESF-RASE DO MES

    O obxectivo principal da educación é crear persoas capaces de facer cousas novas, e non simplemente repetir o que outras xeneracións fixeron
Jean Piaget