28 jun 2014

“O alumnado é a nosa razón de ser pero resúltanos moi difícil chegar a el”

Vicente Manzano no seu imprescindible manual A Universidade Comprometida, exhorta a que se produza a transición dunha cidadanía académica a unha cidadanía universitaria. Esta última concepción incluiría a todos os axentes internos e externos das universidades que realizan as funcións precisas para que esta institución teña sentido. Non abonda coa implicación do profesorado se non navegan no mesmo barco o persoal xestor, administrativo e de servizos, e o impresionante conxunto de estudantes desexosos de facer algo que mereza a pena. A cidadanía universitaria, polo tanto, debería ser considerada como a comunidade de persoas que constrúen a Universidade comprometida, que se senten individualmente responsables dese logro.
No traballo que se está a impulsar dende Enxeñería sen Fronteiras para construír unha Universidade máis comprometida coas situacións de inxustiza e exclusición que están a acontecer en todo o mundo, puidemos entrevistarnos coa antiga vicerreitora de Responsabilidade Social e Calidade da USC, Benita Silva, quen é tamén profesora titular do Departamento de Edafoloxía e Química Agrícola da Facultade de Bioloxía da USC.

  •  ¿Que función ou funcións pensa que ten a Universidade?

As funcións da Universidade están definidas dende hai tempo. Constitúen o que se chama a “misión”universitaria: a creación de coñecemento (investigación) e a transmisión e difusión de coñecemento (docencia). Mais recentemente fálase dunha terceira misión universitaria na que se inclúe a transferencia de coñecemento e tamén a Responsabilidade Social, e aquí si que entra ese compromiso. A Responsabilidade Social nas Universidades enténdese como algo absolutamente transversal ás súas misións, e que todo o que facemos o debemos facer con esa responsabilidade, pensando ante todo que as universidades, sobre todo as públicas, somos un servizo á sociedade. Bueno, e as privadas tamén loxicamente como entidades de ensino, porque o ensino é un dereito fundamental de todas as persoas. Pero isto que son palabras eu penso que se deben poñer en práctica. Considero que a principal misión da universidade, con todo, é a docencia. Se non tivésemos docencia non seriamos Universidade, seriamos un organismo de investigación, coma o CSIC por exemplo. Pero somos Universidade porque temos estudantes. E de aí que a nosa misión esencial sexa a docencia. E neste sentido penso que a nosa obriga é formar persoas no máis amplo sentido da palabra, esa é a nosa principal tarefa. Formar persoas con capacidade crítica, de análise, e con creatividade.

  • Como se aterra na Universidade a Responsabilidade Social?

Nunha concepción máis actual sobre a Responsabilidade Social da Universidade enténdese que este principio abrangue a todas as actividades universitarias, porque a universidade é en si mesma un servizo á sociedade. Entón debe ser algo totalmente transversal, non nos debemos quedar nas actividades complementarias, da máxima importancia, pero complementarias, pois a Universidade non ten a obriga de ter un Plan de Desenvolvemento Sostible, por poñer un exemplo. Entón, a Responsabilidade Social debe ser transversal a todo o que fagamos. Nestes anos en que eu estou a ocupar a Vicerreitoría de Responsabilidade social e calidade (no momento en que se realizou esta entrevista Benita Silva era Vicerreitora), e contando con todo o equipo asesor, tratamos de que a RS se integre na estratexia global da Universidade e, no noso Plan Estratéxico, que se aprobou a finais do 2011, dise que somos unha Universidade que quere ser socialmente responsable en todas as súas funcións.

  • Nese Plan Estratéxico, como se ten pensado levar a cabo esa transversalidade?
 
Con formación ao profesorado sempre. Estámolo detectando, por exemplo, no Plan de Igualdade (o último aprobouse en decembro de 2013 despois dun proceso de análise no que participou toda a comunidade universitaria) detectamos que para implantar o plan necesitábamos dar formación sobre todo ao profesorado, empezar polo profesorado. Porque a nosa principal tarefa é a docencia, a docencia en valores. E o profesorado debe estar formado para transmitir estes valores.

  • No camiño de busca dese compromiso que debe asumir a comunidade universitaria, cales son as grandes dificultades que detectas?
 
Temos grandes dificultades. Co alumnado temos grandes dificultades para comunicarnos. O alumnado é o noso principal colectivo, a nosa razón de ser pero nos resulta moi difícil chegar. Mandamos correos electrónicos, insistimos, pero dámonos conta de que non chega. Eu intenteino de moitos xeitos: a través das asociacións estudantís, pero claro, asisten unha ducia de persoas ás reunións, e os demais non asisten. Ultimamente empezamos a colaborar con algunhas asociacións que son máis activas. Mira, encántame que desde o estudantado se tomen iniciativas e nos pidan colaboración. Empezamos a colaborar cunha asociación que se chama Meiga de estudantes de Medicina que traballan moito temas de saúde sexual e reprodutiva, e nin sabían que existía a Oficina de Igualdade de Xénero. E cando a  descubriron viron que nós podiamos colaborar con elas moitísimo: na difusión das súas actividades, na busca de poñentes e para acadar a colaboración do profesorado.

Co profesorado énos moito máis fácil e xeralmente atopamos moita colaboración porque ademais nos últimos anos que o diñeiro é escasísimo sempre que organizamos conferencias, seminarios ou cursos e pedimos a colaboración do noso profesorado, francamente, sempre nos ofrecen a súa colaboración desinteresada. Pero tamén percibimos que estes últimos anos están sendo moi duros e a xente está moi cansada e moi descontenta.

  • Nesa liña de colaboración coas Universidades, cal pensades que debería ser o noso papel como ONGD neste proceso de apoio ao compromiso social das institucións universitarias?
 
Eu penso que aquí a iniciativa debería vir máis ben de parte das ONGD e pedirnos a nós colaboración. Porque, por exemplo, este servizo o SEPIU, fai moito traballo xa e leva, por exemplo, todo o apoio ao alumnado con necesidades especiais, que a nosa Universidade tamén é exemplar neste tema. Tamén levan o de voluntariado e cooperación que che comentara antes, levan os programas formativos para o recoñecemento de créditos. Entón, traballan en moitos temas e son poucas persoas, por iso é complexo que poidan articular algunha proposta. O ideal sería que as iniciativas as construades vós para buscar esa colaboración coa Universidade. Porque a Universidade sempre está aberta, polo menos á difusión, que iso si que é algo que non custa nada, a difusión das vosas iniciativas a través da web e das redes sociais. Tamén se vos ceden locais... Entón, todo o que se poida facer, faise. En xeral a sensibilidade da Universidade a nivel institucional é grande.

  • Como docente, que precisariades para traballar os contidos sobre outros contextos e realidades diferentes á galega?
 
Aquí existe, para o persoal, os Plans de Formación, o PAS (Persoal de Administración e Servizos) ten o seu plan de formación que sempre foi máis sobre novas tecnoloxías e habilidades para desenvolver o seu traballo. Pero ultimamente tamén se introduciron temas como o de igualdade. Dende a Oficina de Igualdade de Xénero falouse co programa de formación do PAS e propúxoselles un curso sobre o tema da linguaxe inclusiva que tivo moi boa acollida. Tamén se traballou a transversalidade do xénero... É dicir, o camiño é falar cos encargados de levar a cabo o programa de formación do PAS. O PAS ten un programa de formación anual e aí se poden introducir cursos.

E o profesorado ten o que chamamos o PFID (Plan de Formación e Innovación Docente) que o leva o CETA, e cada ano ofréceselles ao profesorado moitos cursos. Nós, dende esta Vicerreitoría propuxemos varios que se incluíron no programa. Agora ben, non sei os requisitos que debe ter o profesorado para levar a cabo eses cursos.

O PFID está dirixido ao PDI (Persoal Docente e Investigador) pero tamén aos bolseiros e bolseiras que poden dar algo de docencia. As bolsas dos FPI e os FPU permítenlle na etapa de contrato unhas horas de docencia; entón abriuse unha liña específica deste programa que se chama Formación de Noveis, para o profesorado con menos experiencia.

17 jun 2014

"Creo que hai un divorcio moi grande entre o que a Universidade valora e o que a sociedade necesita"

Podemos discutir o compromiso actual das Universidades do Estado co ámbito da sustentabilidade ambiental e social, pero non podemos discutir o compromiso de certos profesores e profesoras co ben común. Ao longo do estudo que estamos impulsando en ESF sobre a posibilidade de transversalizar a Educación para o Desenvolvemento nas Universidades galegas, estámonos a atopar con moitas persoas que, dende a liberdade de cátedra, apostan e se comprometen a xerar un cambio no seu entorno e nos seus alumnos e alumnas. Pablo Meira é Doutor en Ciencias da Educación e profesor titular de Educación Ambiental e, despois de moitos anos de traxectoria traballando pola ambientalización curricular das Universidades galegas, atópase impulsando, na actualidade, materiais relacionados coa educación e a comunicación do cambio climático para traballalos especialmente con persoas adultas desvelando as conexións que hai entre a vida cotiá e o cambio climático.

Velaquí vai un fragmento da longa conversa que mantivemos con Pablo Meira, un profesor comprometido e crítico que racha coa “cultura dos papers” que xa empezan a denunciar outros compañeiros

  • Que función ou funcións pensa vostede que ten a Universidade?

Eu aí distinguiría entre o que eu penso que ten, o que debería ter e o que ten realmente. Eu penso que agora mesmo a Universidade está en crise, soa a tópico pero é certo porque a crise fiscal está impactando moi directamente en todo o sistema de servizos públicos e a Universidade forma parte, ou debería formar parte, dese sistema. Entón así a grosso modo estase a falar dunha diminución de recursos de ao redor dun 30%. Pero eu creo que ademais hai unha crise superposta que xa existía antes da crise fiscal e é unha crise sobre a función social da Universidade e sobre como se valora esa función social. Agora mesmo a Universidade está inmersa nunha carreira, que non sei moi ben a onde leva, e que está marcada por toda a cultura da excelencia, do chamado emprendemento e do rendemento medidos en termos puramente externos á propia Universidade e eu incluso diría externos á propia sociedade. Neste contexto, todo o que implica vincular o traballo da Universidade pública a cuestións que teñan que ver coa salvagarda dos bens comúns e do ben común, está sendo relegado polos obxectivos que o propio sistema e, fundamentalmente, o mercado, valora, que son obxectivos ligados ao desenvolvemento de coñecementos que teñan unha rendibilidade económica concreta e que se patentiza nas formas de avaliación deseñadas fundamentalmente para medir ese tipo de rendementos: a cantidade de euros que se captan en I+D+I, publicacións que se conseguen en revistas que o sistema académico valora como de alto impacto, etc. E isto non sempre coincide coas necesidades da sociedade nin coas posibilidades que tería a Universidade para responder a esas necesidades. E eu vexo que agora mesmo estase a traballar máis para responder a eses indicadores de calidade na lóxica dun “mercado académico”, que para responder ás necesidades da sociedade. Eu creo que agora hai un divorcio grande entre o que a Universidade valora (ou o que se valora dende a Universidade) e o que a sociedade necesita.

  • A nivel persoal como docente, que vías estás empregando para intentar retomar o que é a función social da Universidade?

Eu aí teño moi claro que o meu obxectivo como docente non é obter sexenios nin proxectos, aínda que é un obxectivo que forma parte da miña vida, entre outras cousas porque as persoas que colaboran comigo e as persoas que teñen becas nos proxectos que desenvolvemos dependen de que consigamos recursos. Pero eu non traballo dende esa perspectiva e o que fago é implicarme en proxectos que entendo que me satisfán a min, dende o punto de vista da miña dedicación académica, do meu perfil de especialización que é fundamentalmente a educación ambiental, e que teñen algunha función social. Eu fago moitos proxectos en colaboración con ONG, concretamente no campo do medio ambiente, traballo con universidades latinoamericanas que teñen proxectos que a min me interesan (non por rendibilidade académica, senón polo que poden aportar a outras comunidades académicas ou a outras sociedades). Pero é unha opción persoal. O que estimula e premia a academia, neste momento, é outra cousa.

  • Cal é, dende o teu punto de vista, o compromiso do alumnado con esa función social?

Bueno, “o alumnado” é unha entelequia, é moi heteroxéneo e entón eu coñezo algunhas fraccións do estudantado, non a todo o colectivo. A miña sensación é que temos un alumnado cada vez máis pasivo e cada vez máis colonizado por esa idea individualista de que cada quen se ten que buscar a saída na súa vida. E iso percíbese moito nos comportamentos académicos, de competencia, literalmente. E por outro lado, temos un alumnado que penso que cada vez está menos conectado e menos comprometido con cuestións de interese social: que participa cada vez menos en accións de voluntariado, ou que participa cada vez máis en cuestións de voluntariado dun xeito moi superficial; porque penso que tamén se está a banalizar moito o que significa ser voluntario. Chámaselle voluntario a cousas que pode ser traballo voluntario pero ás que lles falta, dende o meu punto de vista, o enfoque crítico e transformador sobre a realidade. Igual é unha percepción xeracional, da miña propia experiencia biográfica, que vexo ao alumnado cada vez máis pasivo e individualista. A un alumnado que, nun mundo cada vez máis globalizado, está cada vez máis desconectado da trama de procesos nos que estamos implicados, sexamos conscientes ou non. De feito, o obxectivo que teño eu na miña materia de Educación Ambiental é conectar. Conectar a cuestión socio-ambiental coa vida cotiá, xa que se trata de algo no que estamos inmersos como vítimas e como responsables.

  • E nesa teima de incluír esa conexión coa realidade na túa materia, que papel pensas que podemos ter as ONGD?

As ONGD son formas de reconexión. Eu sempre lles recomendo aos meus estudantes que se impliquen en procesos sociais participativos como son as ONGD. E anímolles tamén a que utilicen o voluntariado, non só como un medio para adquirir experiencia, xa que pode ser moi útil para eles a nivel profesional; senón como forma de conectarse co mundo, cos problemas que temos. Tamén como unha forma de non sentirse superados, porque un gran problema que temos nós neste tipo de materias, como a Educación Ambiental, é que presentamos problemáticas tan enormes, complexas e ameazantes, que as persoas acaban por sentirse superadas e sobredeterminadas. Por exemplo: o cambio climático; como podo eu enfrontarme a este problema? Pois un xeito de facelo é identificando unha serie de círculos concéntricos onde un ten unha certa capacidade de acción, empezando pola vida cotiá. Non temos capacidade para reducir a pegada ecolóxica do Estado español ou de Galicia, pero temos unha grande capacidade de reducir a nosa pegada ecolóxica.

  • Cal é o círculo concéntrico de actuación da Universidade?

As Universidades, como axentes de cambio, avanzaron moito en temas de ambientalización universitaria nos anos 90. Pero xa no 2007 que é cando sobrevén a crise que o paraliza todo, eu penso que xa estabamos paralizados. Explícome. En termos de ambientalización, que é o campo que eu máis traballo, xa tocamos un teito de cristal. Nos anos 90 houbo uns evidentes procesos de ambientalización nas Universidades galegas. Pero en temas relacionados coa ambientalización curricular e coa ambientalización da cultura universitaria (é dicir, dos estilos de vida universitarios: mobilidade, consumo, consumo de enerxía) chegou un momento no que tocamos un teito de cristal. Por exemplo, aínda non existe unha normativa na USC que defina normativamente como se ambientalizan os novos edificios que se constrúan; cando se trata de algo fundamental. Como regulamos a nosa pegada ecolóxica? Como nos convertemos en exemplo para a xente que estamos formando e para a sociedade dende o punto de vista da sustentabilidade? Pois incluíndo criterios de coherencia en todas as dimensións de traballo: currículo, investigación, xestión, extensión. Realmente o facemos? Moi superficialmente. E estamos ademais estancados. Hai un teito de cristal que eu penso que é de dous tipos. De inercia administrativa, da propia burocracia universitaria, e tamén de inercia cultural. E agora, a ese teito de cristal hai que sumarlle a crise, que pon o teito máis abaixo. Estamos máis centrados en sobrevivir que en afrontar estes retos de fondo.

  • Que precisarías das ONGD (como por exemplo ESF que traballa proxectos de desenvolvemento rural e dereito humano á auga) para poder introducir a súa experiencia de traballo noutras realidades e contextos que podan ser interesantes para traballar a educación ambiental?

Eu creo que hai dúas vías moi interesantes. En primeiro lugar xerar proxectos compartidos, onde nós, a universidade, podamos poñer en valor os recursos que xeramos, ou o coñecemento que xeramos, ou podamos axudar a xerar coñecemento a raíz desas experiencias de axuda ao desenvolvemento ou educación para o desenvolvemento aquí mesmo, sen saír de Galicia. E despois tamén integrando ás ONG no proceso formativo. Eu nas miñas clases levo a moita xente de ONG, normalmente ambientalistas, pero tamén ligadas ao desenvolvemento, que veñen a presentar experiencias e incluso a presentarse como educadores sociais ou pedagogos que traballan nese ámbito e teñen o seu nicho profesional nese ámbito, para que o estudantado visualice que no seu horizonte profesional non só hai administracións ou empresas, senón que tamén hai outros axentes sociais que garanten unha vida digna aos profesionais que traballan aí e que o seu traballo está orientado a outro tipo de finalidades. Eu creo que é importante facer visible ao que se denomina o Terceiro Sector, que eu creo que cada vez terá que ser máis importante precisamente para canalizar recursos públicos e vertelos en proxectos de interese social e para o ben común. Eu empezo a escoitar no entorno das ONGD “é que non queremos depender dos recursos da Administración”; pero é que eses recursos son teus, son públicos. Penso que a autonomía dunha ONG non se ve condicionada por usar recursos públicos, terá que ver en que condicións os usa, e terá que facer transparente ao resto da sociedade como usa eses recursos públicos, pero, por que deixar de usar algo que é noso? Porque ademais debemos incidir en que as Administracións Públicas empreguen eses recursos para traballar polo ben común. Ademais, o financiamento privado condiciona máis que o público. Porque a arbitrariedade é parte da lóxica do capital privado. Pero a Administración Pública non pode facer iso. Sabemos que o fai con demasiada frecuencia, pero non é legal e hai que denuncialo. E téñense certos mecanismos de defensa. E hai que competir para ter o poder de empregar correctamente eses recursos; de decidir a onde van eses recursos. Porque tampouco debemos ignorar que as ONGD son actores políticos, e a Universidade tamén.

11 jun 2014

Manifesto Nostián Solución

Estes días en ESF estivemos a debater sobre a posibilidade de adherirse a un manifesto da plataforma Nostián Solución que se presentou hoxe no Concello da Coruña, sobre a xestión de resíduos da planta de Nostián, como xeito de denunciar e propoñer melloras ao que é un xeito de xestionar os resíduos alternativo ao maioritario en Galicia, que levanta bastantes críticas (SOGAMA).

Lembrar que ESF xa se adherira ao manifesto da Plataforma Galega contra a Incineración e pola Reciclaxe, tal e como figura na páxina 13 da Memoria de actividades 2011-2012, despois dun debate interno plasmado neste blogue, no contexto da polémica planta de incineración proxectada en O Irixo e que se conseguiu parar.

A xente do grupo de Campañas Auga analizou o manifesto dun xeito moi sistemático e didáctico, para darnos a súa opinión sobre se apoialo ou non. Velaquí esta análise:

--------------------------------------------------------
  • Despois de ler o debate interno parece que o principal punto en contra para non adherirse o manifesto era
"El peligro de suscribirse a estas plataformas sin conocer bien lo que hay detrás es que muchas veces son un caso de NIMBY http://es.wikipedia.org/wiki/NIMBY ".

Neste caso é evidente que non hai NIMBY, estase a pedir unha mellora da xestión da planta de Nostián, entendéndose que de forma constructiva.

  •  Defínense as causas do mal funcionamento:

"...polo abandono das actuacións de promoción da recollida separada en orixe e pola falta de transparencia das empresas e administracións implicadas..."

Non sabemos moi ben se houbo un abandono das actuacións da promoción da reciclaxe, en calquer caso, ainda non habendo abandono, nunca debería ser suficiente esa promoción. O da falta de transparencia é eterno, non nos costa creelo.

  • Sinálanse culpables:

"...a cidadanía temos unha responsabilidade clara na xestión do lixo e nos resultados acadados. A participación na separación dos residuos nas casas estímase entre un 20-30% da cidadanía (segundo ámbitos) que fai unha separación completa, e un 60% que separa so algún material, como pode ser o vidro. Calquera modelo de reciclaxe precisa aumentar fortemente a participación cidadá na recollida separada, se se queren acadar bos resultados, tanto nas cantidades recuperadas como na súa calidade..."


"...
Porén, a responsabilidade non fica na cidadanía a nivel individual. A falta de transparencia dificúltanos saber con seguridade as obrigas e o grado de responsabilidade de cada un dos axentes que interveñen na xestión do lixo, pero sabemos que no seu conxunto teñen a maior responsabilidade neste fracaso. Estes axentes, até onde sabemos son:
          -A administración pública responsábel da xestión: o concello de A Coruña e o Consorcio das Mariñas, xunto cos restantes concellos da área metropolitana.
          -A empresa de recollida do lixo: CESPA
          -A empresa que xestiona a planta de Nostián: Albada


Non estaríamos de acordo con isto: "Porén, a responsabilidade non fica na cidadanía a nivel individual". Si que creemos que hai unha responsabilidade individual (comenzando por nós mesmos), non toda por suposto, e quizais sexa mínima, pero existir, existe. De acordo en que a falta de transparencia impide xuzgar ese nivel de responsabilidade.
  • As consecuencias:

"...nunha lousa para a nosa autoestima...
...nos percibimos como incapaces de acadar unha solución avanzada, mesmo racional ao problema dos residuos que xeramos..."

"...Somos responsábeis dun forte impacto ambiental..."

"...Estamos a perder numerosos empregos, xa que a reciclaxe e compostaxe da maior parte dos residuos precisas desenvolver unha importante industria que xeraría máis duns 500 empregos directos..."

Estamos completamente de acordo cos dous primeiros puntos. O terceiro non fomos capaces de contrastalo, non sabemos se é certo, a verdade.

Aproveitamos neste punto para poñer un enlace sobre compostaxe. Esas guias da web de SOGAMA, opinións aparte, parecéronnos interesantes. Sinalar algo que nos chamou a atención, as plantas de valoración enerxética: Incineradoras?.


  • Actuacións propostas:

"...Tras 14 anos de continuidade nesta situación, parece claro que a situación non vai mellorar se a cidadanía non toma unha posición máis activa, exixente e comprometida nesta materia..."


"...posición de colaboración coas administracións no funcionamento dunha solución que seguen sendo válida (a recollida separada, a reciclaxe e a compostaxe) e de responsabilidade na parte que nos toca, como é a separación dos residuos nas nosas casas..."

Propostas:

"...Transparencia en todos os procesos de xestión dos residuos..."


"...Abrir canles de diálogo entre os colectivos e entidades sociais e as administracións responsábeis da xestión dos residuos..."


"...Retomar e centrar os esforzos na educación ambiental..."

"...melloras no modelo de recollida separada en orixe..."

"...Fomentar a compostaxe doméstica en ámbitos de asentamentos dispersos..."

Estamos totalmente de acordo con estes puntos, parécennos constructivos.

"...Adoptar os cambios necesarios en Nostián para a elaboración de compost coa fracción orgánica recollida separadamente na orixe (contedor verde)..."

Non temos coñecementos para xuzgar este punto, nin sabemos que cambios serían posibles e convenientes.


Dado que isto pretende dar continuidade a aquel manifesto, ó que ESF xa se adherira, e despois do análisis feito, ainda cos matices comentados, creemos que ESF o debe asinar.


Quedan aquí tamén duas novas que sairon estes días. Seica fai pouco houbo informes que falan de resultados nefastos. Comentar unha frase:

"...En los informes se señala como una de las causas del mal funcionamiento de la planta de reciclaje la falta de hábitos previos entre los ciudadanos para separar los residuos en origen, así como la dudosa eficacia de las líneas de separación diseñadas en el proyecto..."

Estas son dúas das liñas do manifesto. Dado que os informes, seica son internos, é de entender que non se autoinculpen nin as empresas nin o propio Concello.

10 jun 2014

“Debedes levar o voso discurso aos decanos e decanas de todas as titulacións”. Os consellos de Juan Casares para introducir a EpD nas Universidades

O obxectivo do estudo que estamos a impulsar dende a Vogalía de Educación para o Desenvolvemento (EpD) de Enxeñería sen Fronteiras consiste en pescudar camiños e alianzas que podemos atopar dentro das Universidades galegas para introducir contidos, reflexións e metodoloxías propias da EpD.

Como xa fomos vendo na primeira das entrevistas aquí presentadas, conseguir a transversalidade da Educación para o Desenvolvemento pode ser unha das vías máis interesantes para lograr a nosa meta, aínda que esta proposta non está exenta de perigos xa que, como dicía o profesor Francisco Xosé Candia Durán, “a transversalidade, que xa se ensaiara nos 90 cos temas transversais da LOGSE, cando afecta a todas as materias corre o risco de non afectar a ningunha”.

A continuación transcribimos a entrevista realizada a Juan Casares, anterior reitor da USC e profesor titular do Departamento de Enxeñaría Química na facultade de Enxeñería Química da USC, que aterra un pouco máis a súa proposta de introdución destes contidos nas diferentes titulacións dándonos unha serie de ideas e propostas.

  • Que función ou funcións pensas que ten a Universidade?
A Universidade ten unha función clave que é a formación de profesionais competentes. Asociada a esta función tamén está a de formar a persoas libres e autónomas. Despois ten unha segunda función que é a investigación, a busca de novos coñecementos movendo os límites das fronteiras do coñecemento existente. Tamén ten unha terceira función que consiste na transmisión de cultura, algo que está directamente asociado á transmisión de coñecemento e, indo máis aló, á transferencia de tecnoloxía; é dicir, á aplicación práctica dos resultados da investigación para xerar riqueza. Eu creo que a investigación sempre xera aplicacións, o que pasa é que as aplicacións, moitas veces, tardan anos e decenios en converterse en realidade. De aí a importancia da Universidade como xeradora de coñecemento básico e aplicado. Esa transmisión de tecnoloxía, nestes tempos, ten un contido moi importante e penso que moi transversal en distintos ámbitos do coñecemento. 

  • Como se aplican esas funcións no traballo docente para impulsar esa liña de pensamento verde e de compromiso social? 
Incorporando o medio ambiente nos currículos.

  •  E como se poden ambientalizar os currículos?
De dúas maneiras. Unha sería que nas materias, en case que todas as materias, se incorpore nalgún dos seus temas unha visión que teña en conta o noso contorno, o seu respecto e coidado. É unha opción difícil pero eu penso que se pode incorporar esta perspectiva. Cal pode ser a alternativa? Introducir no currículo algúns créditos que claramente defendan que o seu fío condutor sexa precisamente o entorno. Esta é unha alternativa menos extensiva, porque non todo o mundo vai coller eses créditos ou vai ter interese en collelos. Non é nada doado tampouco conseguir isto, hai que poñer de acordo a moita xente. Pero hai que insistir e persistir.

Penso que agora pode ser un bo momento para todo isto, xa que xa están instalados os grados e a xente xa está empezando a facer modificacións neles. Entón, esta proposta non caería como ao principio, porque se estaba nun momento de redución de contidos de cinco anos de titulación a catro e houbo moito debate sobre que contidos se deixaban fóra. 





  • Nese proceso, e tendo en conta a idea de que agora pode ser un bo momento, cales son as alianzas que dende o seu punto de vista debe haber entre a propia institución universitaria e as ONGD? 
Eu creo que o que o paso a dar é que vós, como Enxeñería sen Fronteiras, faledes coas persoas coordinadoras de titulación para pedirlles que fagan ese esforzo de propoñer a incorporación destas cuestións nos currículos. Nós (en Enxeñería Química) temos unha materia que se chama “Obradoiro profesional” que é un bloque de materias e non sería moi difícil. Noutras titulacións sería pedirlles que incorporaran algunhas materias optativas. Hai que traballar un pouco o discurso de cara a ir a falar co Decano de Dereito, co Decano de Filosofía, coa Decana de Económicas, etc. para adaptalo o mellor posible a cada campo do coñecemento.

  • A inclusión de contidos nos currículos depende só dos decanos e decanas e das persoas coordinadoras de titulación?
Depende de todos, pero os coordinadores poden facer ese traballo cando se discuten as modificacións das titulacións. Por exemplo, hai unha petición, de Enxeñería sen Fronteiras, sobre a necesidade de actuar neste sentido... Sempre hai alguén que se sube ao carro.

9 jun 2014

Pescanova: su concepto de sostenibilidad según su web


A continuación podéis ver un breve ensayo-análisis sobre la imagen que la empresa Pescanova transmite en su web sobre su implicación en los aspectos relacionados con la sostenibilidad y el modelo de desarrollo que defiende.


1. Elementos de valoración


1.1. Página web
Visitamos su página web, http://www.pescanova.com/ES/home, encontrando algunos elementos relacionados con sostenibilidad.
Lo más visible es el sello de “Pesca Sostenible”, que aparece en la parte de abajo de la página de inicio de la empresa, pero que resulta ser sólo aplicable para Namibia.
Se trata de una iniciativa de la propia empresa que , según el propio documento donde la explica (http://www.pescanova.com/i/contenido/certificaciones/Certificacion_BV_Modulo_General.pdf ), ha creado un estándar evaluable de sostenibilidad de pesquerías basadas en el código de conducta de la FAO (no enlazado en la web, se puede consultar en http://www.fao.org/docrep/013/i1900s/i1900s.pdf )

Además, menciona en el apartado de actividad del grupo (http://www.pescanova.com/ES/content/ACTIVIDAD ) que “Pescanova es una empresa consciente de la importancia de gestionar correctamente los recursos marinos; ha aceptado las normativas internacionales referentes a la adecuada explotación de las especies en los diferentes caladeros, asegurando su continuidad”, sin más concrecciones.
Cuenta con un apartado de Responsabilidad Social Corporativa http://www.pescanova.com/ES/content/Responsabilidad-Social muy centrado precisamente en la sostenibilidad de sus actividades, basada según la empresa en tres principios:
• Desarrollo sostenible
• Conservación de los ecosistemas
• Racionalización de la actividad pesquera
A continuación en un párrafo lleno de buenismo y ambigüedades, describe la preocupación de la empresa por buscar la “máxima preservación de la riqueza natural piscícola de los mares, mediante la delimitación de capturas o la creación de períodos suficientemente largos de veda que mantengan los caladeros en los que participa Pescanova, de forma idónea año tras año”. Se puede ver la versión pdf y web del libro RSC donde abunda en este tipo de discursos llegando a afirmar que “la empresa ha liderado históricamente la pesca sostenible para garantizar el futuro de los recursos marinos y del sector pesquero” http://www.pescanova.com/i/pdf/Libro_RSC_b.pdf
También en la descripción de sus actividades menciona el tema de sostenibilidad ambiental, como en acuicultura (una de las actividades más impactantes a nivel ambiental dentro de la explotación pecuaria). http://www.pescanova.com/ES/content/ACUICULTURA
En la Hemeroteca se encuentran referencias a actividades relacionadas con RSC, una de ellas (http://www.pescanova.com/ES/news-det/Pescanova-compromiso-con-la-Responsabilidad-Social) por haber sido seleccionada como una de las compañías con más futuro por la Corporate Research Foundation (CRF) en su libro 'Las empresas con más futuro 2010. RSC– Creación de valor sostenible”.


1.2. Denuncias y campañas críticas
No es complicado encontrar ejemplos de malas prácticas ambientales de la empresa en su gestión real, más allá de sus declaraciones de intenciones (y a mayores de sus prácticas en otros ámbitos como el laboral, o el financiero, que ha estallado en los últimos meses). Simplemente poniendo en buscadores de internet expresiones como “pescanova camaronicultura honduras manglar” nos encontramos multitud de entradas denunciando excesos de sus filiales en el país (donde no llevan mucho tiempo, desde 2008). Algo parecido se puede hacer con otros lugares donde tiene presencia. (en Chile y Mozambique son ejemplos de lugares donde también hubo gran conflictividad, y desde Galicia, origen de la multinacional, hay también movimientos de denuncia contra sus prácticas, tanto en otros países como en Galicia mismo).


2. Análisis de la información
La visión de desarrollo de la empresa es claramente de apuesta por la internacionalización y apertura de nuevos mercados, aprovechando además en su momento los vacíos legales de las aguas territoriales de muchos países y adaptándose rápidamente a la nueva legislación (creando filiales en esos países), tal y como explica en el apartado de historia y localización http://www.pescanova.com/ES/content/QUIENES-SOMOS y http://www.pescanova.com/ES/list/donde-estamos
Además, trata de integrar toda la cadena y es uno de los ejemplos más claros del modelo industrial kilométrico promovido por el modelo de desarrollo más neoliberal, llevando en el caso de la acuicultura sus productos de países de Centroamérica, Sudamérica y África a sus principales clientes (USA, Europa y Japón) http://www.pescanova.com/ES/content/Que-hacemos, y también de creación de complicados conglomerados de empresas las unas participando en las otras, aumentando la opacidad (algo característico de este tipo de empresas transnacionales), como se ha puesto de manifiesto en la dificultad de aclarar las cuentas en el proceso de concurso de acreedores en el que ha estado sumergida la empresa.
Visualmente, en la home de su página web aparecen diversas imágenes que van cambiando, alguna de ellas de grandes piscinas de camaronicultura intensiva realizadas en medio de bosque de manglar (una de sus actividades con mayor impacto, de las más denunciadas en Centroamérica). Es posible que la integración en paisaje quizás sea valorable por público sin formación en el tema (por el hecho de verse infraestructuras rodeadas de bonitos paisajes de manglar). Por otro lado, el sello inventado por la misma empresa con colores azules y verdes, acreditado por la empresa certificadora Bureau Veritas, posiblemente trate de dar una pátina de “seriedad técnica” a lo que no deja de ser, en mi opinión, una clarísima estrategia de marketing (y tampoco muy cuidada) y un discurso ambiguo sin descripción de acciones concretas de mejora (mencionando algo de su trabajo en Chile, Mozambique y Namibia sin mucha concrección tampoco y dejando fuera zonas como Centroamérica, donde ha habido mucho conflicto).


3. Conclusión
Para una empresa con este modelo de negocio tan global, es necesaria una pátina de RSC y política de desarrollo sostenible (sobre todo en los países donde más vende), aunque la poca información sobre pesca sostenible que llega a las personas consumidoras (si cabe, aun menos que de productos agrícolas) hacen que no haya mucha más alternativa (aunque empiezan a visibilizarse cada vez más los modelos de pesca de cercanía y más artesanales, con interés en mejorar la gestión de unos recursos como los pesqueros con la complicación dada por su dispersión geográfica y el hecho de tratarse en muchos casos de bienes comunes).
En el caso de los países de extracción, dada la debilidad institucional y a que en muchos casos la empresa puede irse a operar a otro lugar si se agota un caladero o no consigue condiciones ventajosas de pesca en ese país, hace que la imagen “verde” sea algo totalmente secundario. Comentar además que esas condiciones favorables muchas veces se consiguen a costa de dinero público de la ciudadanía española en nombre de acuerdos previsiblemente favorecedores para “nuestras empresas”, haciendo que perdure el modelo neocolonial basado en trasnacionales que al final tampoco dejan reparto de riqueza en el “país matriz o de origen” (y mucho menos en los países donde se asienta, aunque se venda como grandes ejemplos de transferencia tecnológica y creación de puestos de trabajo).

5 jun 2014

Explicando qué hacemos en ESF a niños y niñas de 3 años


Cuando desde el CEIP Campomaior de Ordes nos invitaron a esto nos lo pensamos mucho. Era todo un reto contar a qué nos dedicamos quienes estamos en ESF a un público tan joven sin caer en el simplismo de "ayudar a los pobres negritos", sin más.

Al final pensamos en dos juegos sencillos para explicar en qué consiste lo que hacemos, y consultamos tanto con voluntarias de ESF que son profes (¡gracias por los comentarios, Yoli!) como con la profe, sobre qué tal pensaban que podrían funcionar. 

Después de presentarnos y contarles que para explicarles nuestro trabajo íbamos a jugar, ¡empezamos!

El primer juego consistió en colocar un montoncito de 21 caramelos (tantos como niñxs) en una mesa. En estos casos, los caramelos blanditos y sin gluten (mejor de comercio justo, claro), suelen funcionar. Por supuesto, al sacar los caramelos hubo jaleo y de paso que se tranquilizaban los ánimos, se les pidió que no se comieran los caramelos que cogieran. Además, hubo niñxs (5) a quienes no les gustaban los caramelos y no participaron tanto, aunque se animaron cuando les mencionamos que no se preocuparan, que en el juego siguiente iba a haber sorpresas para ellos (las pegatinas sí que no fallan nunca a estas edades ;D). 

A algunos niños y niñas se les colocó cerca del montoncito y otros mucho más lejos. 

 A la derecha, los caramelos sobre la mesa, con un grupo de niños más cerca y otro más lejos


Entonces se les pidió que, a la de tres, cogieran los caramelos que quisieran del montoncito.

Algunxs, claro, cogieron muchos y otrxs (especialmente lxs que estaban más lejos), se quedaron sin ninguno. Fue sorprendente el hecho de que muchxs solamente cogieron uno (pudiendo haber cogido más).

Luego nos sentamos, preguntamos a alguien de los que no tenía ninguno si se sintió contento cuando vio los caramelos y cómo se sintió al no haber podido quedarse con ninguno. También se les puede preguntar por qué creen que no consiguieron caramelos (aquí se supone que mencionarán el hecho de que estaban muy lejos del montón y ya no quedaban cuando llegaron).

También preguntamos a quien tiene caramelos qué les parecía que haya compañeros que no tengan... La idea era ver si serían capaces de empatizar (según dinámicas con niños un poco más mayores suele salir bien, pero no sabíamos que pasaría al ser tan pequeñitos) y vislumbrar un poco el concepto de injusticia. Fue unánime que era malo que hubiera quien se había quedado sin ninguno.

A continuación pedimos a los que tenían más de un caramelo que repartieran con los que no tenían, hasta que todo el mundo tuviera uno, supervisando el proceso (tratando de convencer a alguno si no quería, etc., en este caso no hizo ni falta, se desvivieron porque ninguno se quedara sin caramelo).

Si alguien quiere emplear esta dinámica y piensa que, por espacio o por el grupo de niñxs, el tema del montoncito puede ser problemático, se puede repartir los caramelos directamente (a unos 1,2,3,4 y a otros ninguno), pero se pierde bastante del juego (ya que se trata de que sean conscientes de que no pudieron llegar a los caramelos porque otros que estaban más cerca se quedaron con todos, no simplemente porque al repartírselos a unos les dieron más que a otros). Al reflexionar sobre esto y también cuando todos tengan uno y estén contentos, creemos que la percepción puede cambiar de si a "se les dio" el caramelo a de si son conscientes de que cogieron más porque estaban más cerca... (pero lo dicho, en algún caso se puede considerar que puede ser mucho caos y no compense, en cualquier caso para menos de 3 años no creemos que sea aplicable esta actividad).

Con este juego tratamos de explicar tres ideas principales:
  • el hecho de que hay niños, tanto aquí como sobre todo en otros lugares lejanos que no pueden disfrutar de algunas cosas que otros sí que disfrutan, y que eso no es "por mala suerte" o "porque sí", sino por algún tipo de desigualdad con una causa evitable
  • La segunda cosa importante a transmitir es el hecho de que ellos pueden hacer cosas para evitar esta desigualdad mala, como compartir, que se van a sentir bien. Nos interesa mucho transmitir lo de que es normal ese reparto (sobre todo si se ve que fue porque unos estaban lejos y otros cerca, y no es muy justo), no simplemente porque "nos da pena".
  • La tercera es que hay personas, como nosotros, que ayudamos a que, igual que en el juego les ayudamos a ellos, la gente que tiene más pueda compartir con los que tienen menos, porque eso es bueno, y es normal que todos tengan un poquito mejor que que pocos tengan mucho.

Insistimos en que no nos interesaba transmitir sólo el mensaje de "pobrecitos que tienen poco", ya que el mensaje de "simplemente caridad" lo rechazamos en nuestra ONG, hablamos siempre de justicia social, la caridad no cuestiona las causas de la desigualdad, y nosotros creemos que sólo cambiando esas causas se puede acabar con la desigualdad. La simple caridad nos parece un parche...

El segundo juego está basado en el que aparece en el documental "niños de agua", realizado por nuestrxs compañerxs de Ingeniería Sin Fronteras Cataluña.
Se dividieron en tres grupos:
  1. un grupo de gotitas de agua (si se tiene tiempo y materiales, se pueden disfrazar con una bolsa azul o de cualquier otra manera), 
  2. otro grupo de niños y niñas que quieren beber, 
  3. un tercer grupo de "cosas malas que le pueden pasar al agua" (si se desea, se pueden disfrazar con bolsas negras o similar).
Durante el reparto de las pegatinas al grupo 2 hubo mucha expectación, así que tuvimos que hacer un paréntesis y que se sentaran para tranquilizar los ánimos ;D


Hubo dos partes en el juego:

-Primero lxs niñxs-gotita fueron caminando en fila siguiendo “tuberías” que daban varias vueltas por el aula y llegando sin ningún impedimento a los niños y niñas que quieren beber, abrazándose con ellxs. En este caso los niños y niñas del tercer grupo pueden estar mirando sin hacer nada (o, como en nuestro caso, se pueden integrar en alguno de los otros dos grupos y luego rehacer los grupos antes de la segunda parte). Se trata de ilustrar como casi siempre en su casita el agua sale del grifo sin ningún problema para que beban.

- La segunda parte no era tan fácil, ya que entre las gotitas y quienes quieren beber estaban lxs niñxs del tercer grupo. En ese grupo de cosas malas había :

  • Quienes hacen de mosquitos que contagian enfermedades, y tenían que poner pegatinas llamativas (lo ideal, aunque pueden servir post-it amarillos) a las gotitas que traten de pasar a su lado en su camino hacia los niños que quieren beber. Simplemente tendrían que ponerle las pegatinas, sin impedir que las gotitas pasen hacia los niños que quieren beber.


     Ejemplo de plantilla para pegatinas de mosquitos

  • Otros niños que eran suciedad y contaminación y tenían que poner pegatinas (o post-it rosas) a las gotitas que traten de pasar a su lado en su camino hacia quienes querían beber. Simplemente tenían que ponerle las pegatinas, sin impedir que las gotitas pasen hacia los niños que quieren beber.

      Ejemplo de plantilla para pegatinas de microbios y "caca"


  • Otros niños que eran Señores y Señoras que quieren coger gotitas para meter en botellas y luego venderlas, y tenían que "pillar" a las gotitas. Esta parte la entendieron algo menos (sobre todo porque no había pegatinas de por medio...).
Cuando todas las gotitas no "pilladas" habían llegado a lxs niñxs que querían beber, contamos cuántas gotitas han conseguido llegar a quienes querían beber sin llevar puesta ninguna pegatina. Sólo había uno. Les explicamos entonces que en muchos sitios hay niños a los que no les llegan apenas gotitas limpias y que incluso tienen que ir a buscarlas muy lejos, ya que no tienen grifo en su casita. Les contamos entonces que en nuestro trabajo otra cosa que hacemos es trabajar con lxs niñxs y la otra gente que quiere beber para que las "cosas malas que les pueden pasar a las gotitas" desaparezcan (limpiando el agua, ayudando a poner tuberías para que llegue más fácilmente, denunciar a los señores y señoras que quieren quedarse con el agua...).
Algo imprevisto, pero que resultó muy interesante, es ponerse de acuerdo con lxs niñxs y empezar a quitar las pegatinas a las gotitas que las llevaban, como si estuviéramos "limpiándolas". Fue muy divertido y lo mejor es que surgió de ellos mismos. Incluso pusimos pegatinas a la profe para que luego la "limpiaran".
Las pegatinas que sobraron (mejor hacer de más) se las quedó la profe para el próximo día de clase repartirlas y que sirviera de refuerzo y recuerdo. También envió estas explicaciones a los padres y madres para que en casa puedan reforzar lo aprendido (esto me parece clave).

Parece que la cosa gustó, así que esperamos repetir en otros sitios... Muchas gracias a la profe, Filucha, por la iniciativa.

Aquí dejamos enlace a algún otro material para niños y niñas pequeños sobre didáctica de derechos humanos, género, y un cuento bastante chulo sobre la problemática del agua con poesía incluida.

4 jun 2014

Resumo blogueiro: maio 2014

Este mes de maio temos de novo unha mala noticia para a Cooperación Galega. A Xunta de Galicia ven de incumprir o solo de gasto que ela misma instaurou no III Plan Director da Cooperación Galega 2014-2017, cun recurte nas subvencións de cooperación ao desenvolvemento que lle quita aínda máis protagonismo ás entidades da sociedade civil nunha política pública en proceso de desmantelamento. O III Plan Director e o Plan Anual da Cooperación Galega foran aprobados so unhas semanas antes (xa coa oposición do propio sector das ONGD, que consideraban claramente insuficiente dito solo de gasto para unha política pública de cooperación ao desenvolvemento digna). Isto amosa a nula importancia que este goberno lle está a dar a unha das políticas públicas que debería ser executora da solidariedade que a cidadanía galega si defende malia a crise que se vive. A maiores, a pesares de convocar as axudas a proxectos internacionais de cooperación (no ano 2013 non sacaran porque tiveron que gastar os cartos orzamentados para 2013 en pagar as obrigas do proxectos de 2012), esa convocatoria só cubre aos proxectos que se executen durante 2014 (ou sexa, proxectos que se deberán executar en menos de 6 meses, xa que polo menos até agosto non se saberá se se conta con fondos ou non). A imprevisibilidade e pouca seriedade deste tipo de actitudes xenera incertidume nun sector no que se traballa con procesos de desenvolvemento, facendo moi complicado a consecución de resultados sustentables nos países onde traballamos (no caso de ESF Galicia, só Honduras, imposible con este panorama prantexarse ningún a maiores...).

     A nivel estatal a cousa non vai mellor, con novas amenazas para a política pública de cooperación, a través de alomenos dúas modificacións de leis: as da nova Ley General de Subvenciones e a da Ley de Bases de Régimen Local. A primeira amenaza con tratar a todas as ONG co mesmo raseiro que ás entidades lucrativas (obrigándoas a cofinanciar con fondos propios un 25% das subvencións concedidas). A segunda, complica ás Administracións Locais que o desexen o continuar apoiando a cooperación internacional a través de subvencións, por poderse poñer en cuestión que a cooperación sexa da súa competencia.

CONTIDOS

  • Blogue de Vida Asociativa
  • Blogue Honduras
  • Outros recursos 2.0 de ESF Galicia
  • Outras canles ISFeras
  • Enlaces de interese
  • Publicacións en físico
  • E no próximo mes ...
  • A ESFrase do mes


BLOGUE DE VIDA ASOCIATIVA

    Neste mes podes ler as respostas de Richard Stallman, pai do software libre, sobre a neutralidade tecnolóxica. Se unha tecnoloxía pode cambiarse ou copiarse, entón debe proporcionar este dereito e libertade, isto ocurre non soamente no software, senón tamén na agricultura. A continuación, atopas un resumo da última reunión da sede de Vigo e podes ler na acta que actividades teñen planificadas para os próximos meses.



BLOGUE HONDURAS


    No mes de maio aparecen dúas entradas no bloque de ESF en Honduras. A primeira recolle as reflexións acerca do novo programa en Honduras presentado para finaciamento da UE. Na segunda podes ler unha crónica do Foro de Segurdidade Alimentaria no Golfo de Fonseca onde se trataron temas como o melloramento xenético das semillas creoulas e as causas sociopolíticas da inseguridade alimentaria.


ENLACES DE INTERESE


Auga


Comunicación para o (como) desenvolvemento


Consumo responsable


Cooperación e ONGD


Educación para o desenvolvemento


Iniciativas



Investigación para o desenvolvemento 

  • My Analitics (prioridades mundiais de desenvolvemento para a poboación, tamén desglosable por países, sexo, franxas de edade e nivel de estudos)


Mundo


Políticas e modelos de desenvolvemento


Sensibilización



Soberanía alimentaria e desenvolvemento rural


Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)


Tecnoloxía para o desenvolvemento humano


Voluntariado e Persoas



PUBLICACIÓNS EN FÍSICO

(se che interesan, están no local de A Coruña ou fácilmente accesibles, e as persoas da base social de ESF poden solicitalas para préstamo).

Este mes, se che gosta a banda deseñada, temos algunhas por aquí que che poden interesar:
  • El otro mundo. Volumen 1. Miguel Brieva.
  • Enciclopedia Universal Clismón. Bienvenido al Mundo.
  • Dinero. Revista de Poética Financiera e Intercambio Espiritual. 5 números. Miguel Brieva.
    Aquí podes ver moitas das publicacións que temos disponibles para préstamo á base social xa catalogadas, e se che interesan estes temas tamén podes consultar o catálogo da biblioteca da Coordinadora Galega de ONGD, con moitos fondos que ceden para préstamo.


E NO PRÓXIMO MES ...


    Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD, ou segue as nosas redes sociais FacebookTwitter.
 



A ESF-RASE DO MES

    El reto no es obtener cuanta más energía mejor y de dónde sea, sino centrarse en la satisfacción racional de las necesidades de todas las personas y, para ello, planificar un abastecimiento energético compatible con el funcionamiento de los sistemas naturales
Informe Cambio Global España 2020/50. Energía, Economía y Sociedad (p.21)

3 jun 2014

Un estudo sobre a Educación para o Desenvolvemento na Universidade. Batería de entrevistas. Primeira parte

O catedrático de Socioloxía portugués, Boaventura de Sousa Santos, iniciou a súa conferencia do 11 de outubro de 2013 na Universidade Autónoma da Cidade de México advertindo sobre a necesidade de comezar coa descolonización do pensamento desmontando un punto moi concreto que representa a epistemoloxía do chamado Norte: o establecemento dunha diferenza clara entre o intelectual e o político. Esta división constitúe, en palabras de Sousa, a matriz do pensamento hexemónico. Son dimensións distintas, por suposto, pero de ningún xeito podemos separalas coma “uns fan a política e outros a intelectualidade”.

Neste proceso de reflexión sobre o papel da Universidade pública no compromiso social que se iniciou dende ESF xa hai anos, pareceunos interesante iniciar esta serie de artigos incorporando unha reflexión que chama ao posicionamento político da intelectualidade e, polo tanto, a unha politización do espazo onde se nutre e constrúen os coñecementos teóricos: a Universidade.

Debe ser a Universidade un lugar de compromiso e de acción política? Por que? Cal é o compromiso do seu profesorado? Cal debe ser a relación entre as Universidades e as ONGD? 

A comezos deste ano 2014 iniciamos un pequeno estudo para coñecer a opinión que teñen diferentes persoas vinculadas á Universidade sobre o compromiso da institución coa transformación social e tamén sobre as posibilidades de introducir as experiencias e discursos das ONGD (a presentación nas aulas doutras realidades e contextos, o traballo das desigualdades internacionais, etc.) dun xeito máis organizado e transversal no currículo universitario. Este traballo de campo inclúese dentro do proxecto de Educación para o Desenvolvemento de ESF sobre Tecnoloxía para o Desenvolvemento Humano (TpDH) financiado pola Subdirección de Cooperación Exterior da Xunta de Galicia.

Neste ciclo de entrevistas intentaremos recoller pequenos anacos das conversas que tivemos cos profesores e profesoras da Universidade para incitar á reflexión conxunta sobre un dos temas sobre o que se aposta por seguir traballando dende ESF e a súa actual Planificación Estratéxica: a transversalización da Educación para o Desenvolvemento nas Universidades públicas galegas.

Entrevista ao profesor Francisco Xosé Candia Durán

Francisco Xosé Candia Durán é profesor do Departamento de Teoría da Educación, Historia da Educación e Pedagoxía Social na Facultade de Formación do Profesorado da USC (Lugo). Integrante do Grupo de Investigación SEPA (Pedagoxía Social e Educación ambiental), participa tamén de xeito activo en USC en Transición.

  • Que función ou funcións pensa vostede que ten a Universidade?
A principal función da Universidade é xerar e difundir coñecemento pero, nos tempos que corren, penso que é máis importante que ese coñecemento reverta positivamente nas persoas. Aí deben estar a docencia, a investigación, a extensión e creación cultural, e a xestión. E por suposto todo dende un sistema de valores. Concretamente, a nosa Universidade xa hai uns anos que vén ofrecendo anualmente un informe de Responsabilidade Social ao respecto, e creo que máis aló de que eses documentos se queden no meramente formal, é importante que se aposte por unha Universidade con valores ao servizo da comunidade que lle dá a súa razón de ser.

  • Como se fai implícito no teu traballo ese compromiso?
Eu distinguiría varias facetas do meu labor onde todo iso se pode poñer de manifesto. Por un lado na docencia. Nas miñas materias non hai módulos de contido en valores concretos, pero de maneira insistente hai unha serie de compromisos de carácter ético-profesional que non se lle poden escapar a unha persoa que pretenda ser especialista en Ciencias da Educación, e que reiteradamente traballo de maneira implícita dende o primeiro ata o último día de clase. Apostamos por unha educación transformadora, por unha educación democrática, por unha educación que premie o sistema público, que atenda sobre todo aos colectivos con máis necesidade, unha educación contextualizada na realidade galega desde uns presupostos pedagóxicos de alcance universal.

No apartado de investigación, eu indicaría que, o equipo de investigación ao que eu pertenzo, SEPA está neste momento elaborando un Plan Estratéxico cunha proposta de Responsabilidade Social na cal eses valores ao servizo da comunidade, que son sinal de identidade do grupo, agora van a ser de xeito formal a nosa referencia permanente.

Finalmente, no ámbito da xestión hai unha serie de responsabilidades que hai que executar de maneira fría pero, no tocante á extensión universitaria, sexa a nivel individual ou a nivel colectivo formando parte doutros entes como pode ser a propia facultade ou o Movemento de Renovación Pedagóxica ao que pertenzo, etc., organizamos diferentes actividades nas que, novamente, se poñen en valor cuestións ás que antes citei tocante ao sistema educativo: aberto, pluralista, transformador, de calidade, equitativo.

  • Que tipo de experiencias concretas se están a impulsar tanto dende as túas materias coma dende a Universidade que destacarías como interesantes nun proceso de educación transformadora?
Pois por exemplo, propostas formativas de metodoloxías didácticas innovadoras que se están levando a cabo por aquí ao redor e que apostan por unha educación equitativa que transforma á comunidade. Esta é unha liña que estamos desenvolvendo ultimamente, tamén traballamos a liña de educación para a paz. Sobre a educación ambiental podería dicir o mesmo. No seu momento, por iniciativa dunhas alumnas, puxemos en marcha unhas xornadas durante unha semana de Educación para o Desenvolvemento que resultaron, para min, moi interesantes. En fin, facemos o que en cada momento temos a posibilidade de desenvolver. Agora mesmo estamos traballando sobre a recuperación do patrimonio lúdico galego e da tradición patrimonial galego-portuguesa a través do xogo popular e da radio; e, insisto, a participación de certas alumnas é moi intensa pero infelizmente non deixa de ser un número reducido.

  • Que precisarías para incorporar na túa actividade docente contidos sobre outros contextos e realidades diferentes á galega que están a traballar actualmente as ONGD?
Tempo. Parece mentira pero neste centro no que pasamos de ter catro diplomaturas de maxisterio de tres anos a ter dúas titulacións de grado de catro anos (e tamén dous máster), en materias como das que eu me encargo, que teñen que ver coa teoría e historia da educación e a pedagoxía social, o tempo do que dispoñemos é limitado, moi limitado. Por darvos un dato, a teoría e a historia da educación o noso alumnado vea reducida a un semestre en catro anos.

Máis aló diso, eu creo que calquera docente que teña interese en incorporar contidos, do tipo que sexa, na súas materias, non creo que atope limitación nin para acudir a entidades específicas como a vosa nin para recorrer a documentos específicos, mesmo técnicos, ao efecto. Ademais, son contidos que ao alumnado o atraen enormemente, aínda que sexa dende ese punto formal. Eu neste momento non indicaría ningunha outra limitación.

Estou pensando que, se a vosa proposta de como se puidera traballar a EpD fose transversal, non incorporada en ningunha materia concreta, sería máis fácil. Podería incorporarse como un valor ou proposta de materialización pedagóxica que debemos intentar desenvolver no noso alumnado, igual que prestarlle máis atención á educación para o medio rural, por poñer outro exemplo paralelo. Dende unha perspectiva transversal se cadra podería ter máis cabida. Pero, claro, a transversalidade, que xa se ensaiara nos 90 cos temas transversais da LOGSE, cando afecta a todas as materias corre o risco de que na práctica non afecte a ningunha. Entón, pedagoxicamente está claro que a transversalidade é o desexable, pero ás veces hai que baixar á realidade da práctica e darnos conta de que non sempre actuamos coa maior das pertinencias pedagóxicas. Sería unha cuestión a sondar.